بازنگری گاهنگاری نسبی و مطلق تپه هگمتانه، براساس یافته ها و نتایج آزمایش گرمالیان و رادیو کربن۱

گاهنگاری تپه ی موسوم به هگمتانه، همواره مورد مناقشه باستان شناسان بوده است. محمدرحیم صراف، اولین کاوشگر ایرانی تپه ی مذکور، 12 فصل به طور متناوب از سال 1362 تا 1379 هـ.ش. در این تپه به کاوش پرداخت، و همواره دو سؤال اساسی را مدنظر داشت: 1. گاهنگاری تپه؛ 2. ماهیت کاربری. صراف، در طی سال های کاوش خود و پس از آن، نتوانست جواب روشنی برای این دو سؤال بیابد. پس از وی آذرنوش، از سال 1383 تا 1387 هـ.ش. چهار فصل در این تپه به کاوش لایه نگاری پرداخت و توانست جواب یکی از این سؤالات را روشن کند. این تحقیق، در راستای یافتن پاسخی روشن برای نخستین سؤال (گاهنگاری تپه)، با استناد به نتایج آزمایش رادیوکربن و گرمالیان صورت گرفته است. در همین راستا، ابتدا مدارکی که برای تاریخ گذاری نسبی محوطه مورد استناد قرار گرفته، بازبینی شده؛ سپس نتایج حاصل از آزمایش گرمالیان مرور شده؛ و در نهایت، آخرین نتایج آزمایش رادیوکربن ارائه شده است. دور دوم کاوش های باستان شناختی با هدف «آشکار ساختن توالی لایه شناختی و گاه شناختی محوطه، یعنی تلاش برای ابهام زدایی» انجام شد. در این دور از کاوش ها، با رویکردی لایه نگارانه به مطالعه ی دقیق لایه ها و شناخت توالی و تعیین قدمت آن ها پرداخته شد، و در همین راستا 15 نمونه ی سفال و آجر در بخش سال یابی گرمالین پژوهشکده حفاظت و مرمت تاریخ گذاری شد، و 9 نمونه زغال و استخوان در آزمایشگاه تحقیقاتی باستان شناسی و تاریخ هنر دانشگاه آکسفورد، مورد آزمایش رادیوکربن قرار گرفت؛ نتایج آزمایش گرمالیان در دومین دور کاوش مبین شکل گیری الگوی شاخص معماری تپه هگمتانه در بازه ی زمانی 58 تا 358 م. است، در نتیجه ی صحت آزمایش های گرمالیان دور نخست را نیز تأیید می نماید. نتایج آزمایش رادیو کربن در سومین فصل از دور دوم کاوش ها نیز، بیانگر شکل گیری الگوی شاخص معماری تپه هگمتانه در بازه ی زمانی 227 تا 68 ق.م. است؛ علاوه بر این، مقایسه سفال های به دست آمده از لایه های نمونه برداری شده نیز، نتایج آزمایش های گرمالیان و رادیوکربن را تأیید می نماید.